JAK ODZYSKAĆ KONIA – PRAWO ODKUPU

Wielokrotnie w trakcie mojej praktyki spotykam się z problemem odzyskania sprzedanego wcześniej pupila i skutecznym domaganiem się jego zwrotu. Chodzi najczęściej o sytuację kiedy przyszedł czas na podjęcie decyzji o sprzedaży, niestety po wydaniu zwierzęcia sprzedający dowiaduje się, że nabywca zaniedbuje swoje obowiązki względem niego, co więcej dzieje się mu krzywda.

Jak zabezpieczyć byt zwierzęcia i tym samym prawa sprzedającego do jego zwrotu?

Moje rozważania skoncentrują się na casusie sprzedaży konia, jakkolwiek zasady te można odnieść także do zbycia innych zwierząt i rzeczy.

Tytułem wstępu należałoby wskazać, że dla umowy sprzedaży ruchomości – za które uznaje się również zwierzęta, w tym konie (Zwierzę nie jest rzeczą w rozumieniu art. 45 k.c., ale ustawa o ochronie zwierząt nakazuje stosowanie w sprawach w niej nieuregulowanych odpowiednie stosowanie do zwierząt przepisów o rzeczach – Wyrok NSA z 31.05.2011 r., sygn. II FSK 77/10) – nie jest konieczne zawieranie umowy w formie pisemnej. Umowa może być zawarta ustnie lub nawet w sposób dorozumiały bez użycia słów (per facta concludentia). W takim przypadku, trudno byłoby jednak skutecznie zabezpieczyć dodatkowe prawa stron umowy gdyż katalog elementów obligatoryjnych umowy sprzedaży (jej essentialia negotii)  jest zamknięty i obejmuje wyłącznie: ¹⁾zobowiązanie sprzedającego do przeniesienia na kupującego własności rzeczy oraz ²⁾zobowiązanie sprzedającego do jej wydania, a także ³⁾zobowiązanie kupującego do odebrania rzeczy i ⁴⁾ zapłacenia sprzedawcy ceny.

Istnienie wszelkich innych elementów (fakultatywnych) umowy zależne jest wyłącznie od woli stron i nie wynika z samego stosunku sprzedaży. Obowiązuje bowiem w tym zakresie zasada swobodnego kształtowania treści umowy sprzedaży przez strony, byleby jej treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Wspomnianym elementem fakultatywnym będzie zastrzeżenie prawa odkupu konia polegające na uprawnieniu sprzedającego do odkupienia od kupującego przedmiotu sprzedaży, aby stać się ponownie jego właścicielem (regulacja art. 593-595 KC).

Co istotne prawo to może być również zastrzeżone na rzecz osoby trzeciej.

Prawo odkupu może być zastrzeżone wyłącznie na okres 5 lat od dnia zawarcia umowy. Dłuższy termin będzie ulegał skróceniu.

Wykonanie prawa odkupu odbywa się przez oświadczenie sprzedawcy złożone kupującemu. Brak jest jakichkolwiek uregulowań odnośnie formy takiego oświadczenia co oznacza, że może być złożone w dowolnej postaci przy czym dla celów dowodowych bezpieczniej będzie złożyć je  na piśmie i uzyskać potwierdzenie jego odbioru przez adresata – przykładowo poprzez jego podpis na własnym egzemplarzu albo poprzez doręczenie z potwierdzeniem odbioru. Oświadczenie to staje się zatem skuteczne z momentem, w którym doszło ono do adresata w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią (art. 61 § 1 KC).

Wykonanie prawa odkupu polegać będzie na obowiązku przeniesienia z powrotem na sprzedawcę własności konia za zwrotem ceny i kosztów sprzedaży oraz za zwrotem nakładów na konia (czyli wydatków koniecznych/ niezbędnych).

Wszystko przedstawia się prosto, ale co w przypadku kiedy kupujący nie chce wykonać tego prawa i uchyla się od zwrotu konia?

W tym przypadku nabywca będzie ponosił odpowiedzialność kontraktową na zasadzie art. 471 i nast. KC za niewykonanie zobowiązania.

Podkreślam, że prawo odkupu nie chroni jednak całkowicie sprzedającego. Nowy właściciel może bowiem sprzedać konia osobie trzeciej. Sprzedawca nie będzie mógł skorzystać z ze swojego uprawnienia w odniesieniu do dalszego nabywcy, która stanie się prawnie właścicielem konia. Analogicznie jak wcześniej kupujący będzie miał roszczenie odszkodowawcze do osoby, z którą zawierał umowę. Wyjściem z tej sytuacji może stanowić zastrzeżenie na rzecz sprzedającego prawo pierwokupu konia, co niewątpliwie ustrzeże go przed ujemnymi konsekwencjami przejścia konia w inne ręce.

Dodatkowo w związku z tym, że prawo odkupu łączy się z obowiązkiem zwrotu nakładów na konia (poza ceną i kosztami sprzedaży) w literaturze i orzecznictwie wskazuje się na dodatkowy – wprawdzie nie wynikający bezpośrednio z ustawy – obowiązek kupującego do zachowania przedmiotu sprzedaży w stanie niepogorszonym. W razie sporu co do wysokości nakładów koniecznych na konia sprzedający będzie mógł kwestionować ich zasadność przed sądem.

Jak widać zabezpieczenie umowne prawa odkupu daje gwarancję sprzedawcy, że będzie mógł domagać się zwrotu konia. Prawo to nie ogranicza się co do zasady do sytuacji podanej na wstępie tj. złego postępowania z koniem przez nabywcę. Przeciwnie, może być ono zastrzeżone także w sytuacji nieuzasadnionej obiektywnie decyzji sprzedającego o woli odzyskania pupila. Trudno jednak znaleźć nabywcę, który świadomie zgodzi się na takie ograniczenie umowne toteż bardzo istotne jest z punktu widzenia obu stron – sprzedającego i kupującego – aby właściwie ukształtować odpowiednie postanowienie o prawie odkupu konia.